कृषि MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Agriculture - मोफत PDF डाउनलोड करा

प्रति एकर जास्त उत्पादन परंतु दरडोई उत्पादन कमी  हे योग्य उत्तर आहे

Key Points

• सघन निर्वाह शेती
  • सघन निर्वाह शेतीमध्ये, शेतकरी साधी साधने आणि अधिक श्रम वापरून थोड्या जमिनीवर मशागत करतो.
  • निर्वाह शेती ही एक प्रकारची शेती आहे ज्यामध्ये पिकवलेली पिके उत्पादक आणि त्याचे कुटुंब घेते. ते विविध प्रकारचे असते.
  • हे शेतकरी सहसा वैयक्तिक वापरासाठी अन्न पिकवतात किंवा ते स्थानिक किराणा माल विक्रेत्याला विकतात.
  • प्रति एकक जमिनीचे उच्च उत्पादन आणि प्रति कामगार कमी उत्पादन याद्वारे वैशिष्ट्यीकृत शेतीच्या प्रकाराचे वर्णन करण्यासाठी देखील याचा वापर केला जातो.
  • आशिया खंडातील मान्सून भूमीत सधन निर्वाह शेती उत्तम प्रकारे विकसित केली जाते.
  • या प्रकारची शेती चीन, जपान, कोरिया, भारत, पाकिस्तान आणि श्रीलंका येथे आढळते.
  • ही महाद्वीपीय दक्षिण-पूर्व आशियाच्या मोठ्या भागात आणि दक्षिण-पूर्व आशियाच्या काही भागांमध्ये देखील आढळते.

 Additional Information

• सघन शेतीची वैशिष्ट्ये:
  • सघन शेती ही एक कृषी तीव्रन आणि यांत्रिकीकरण प्रणाली आहे जिचा उद्देश कीटकनाशके आणि रासायनिक खतांचा प्रचंड वापर यासारख्या विविध माध्यमांद्वारे उपलब्ध जमिनीतून जास्तीत जास्त उत्पादन मिळवणे आहे.
  • सघन शेतीची तीन प्रमुख वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे आहेत, 
    • कमी पडीक जमीन गुणोत्तर
    • श्रम आणि भांडवल सघन
    • प्रति एकक क्षेत्रफळ जास्त पीक उत्पादन.
• यांत्रिकीकरणाचा कार्यकारी वापर आढळला.
• ही एक श्रमप्रधान शेती पद्धत आहे.
• वाढत्या लोकसंख्येला अन्नपुरवठा करण्यासाठी या शेतीतून हेक्टरी स्वस्त धान्य मिळते.
• अनेक पीक पद्धती तयार केल्या.
• आधुनिक इनपुट वापरून उच्च उत्पादकता.
• यामध्ये सघन पशुपालन देखील समाविष्ट आहे.
• दक्षिण-पूर्व आशिया, चीन, भारत (पंजाब, राजस्थानचे काही भाग, मध्य प्रदेश, इ.) इत्यादी सुपीक भागात ही एक सामान्य प्रथा आहे.

योग्य उत्तर मिश्र शेती आहे.

Key Points

• मिश्र शेती हा एक प्रकारचा शेती आहे ज्यामध्ये जमीन अन्न आणि चारा पिकांसाठी तसेच पशुधन पाळण्यासाठी वापरली जाते.
• यात पीक उत्पादन आणि पशुपालन यांचा समावेश आहे.
• मिश्र शेती पद्धतीमध्ये, शेतकरी अन्न उत्पादनासाठी गहू, मका, भाजीपाला, फळे इत्यादी पिके घेतात, तसेच मांस, दूध, अंडी आणि इतर उप-उत्पादनांसाठी गुरेढोरे, मेंढ्या, शेळ्या किंवा कुक्कुटपालन यांसारखे पशुधन पाळतात. .
• या प्रकारच्या शेतीमुळे शेतकर्‍यांना विविध उत्पन्नाचा प्रवाह मिळू शकतो आणि पीक आणि पशु उत्पादन एकत्रित करून उपलब्ध संसाधनांचा वापर इष्टतम करता येतो.

​Additional Information

• दुग्धव्यवसाय:
  • दुग्धव्यवसाय हा दूध आणि दुग्धजन्य पदार्थांच्या उत्पादनावर लक्ष केंद्रित करणारी शेती आहे.
  • यामध्ये लोणी, चीज, दही आणि आइस्क्रीम यांसारख्या विविध उत्पादनांमध्ये प्रक्रिया करता येणारे दूध मिळविण्यासाठी दुग्धजन्य प्राणी, विशेषत: गायी, परंतु शेळ्या किंवा मेंढ्यांचे संगोपन करणे समाविष्ट आहे.
• वृक्षारोपण शेती:
  • वृक्षारोपण शेती हा एक प्रकारचा शेती आहे ज्यामध्ये एकाच पिकाची मोठ्या प्रमाणात लागवड केली जाते, विशेषत: नगदी पिके जसे की चहा, कॉफी, रबर, ऊस, पाम तेल किंवा केळी.
  • हे सामान्यतः उष्णकटिबंधीय किंवा उपोष्णकटिबंधीय प्रदेशांमध्ये विशिष्ट पिकासाठी अनुकूल हवामान परिस्थितीसह वापरले जाते.
• व्यावसायिक शेती:
  • व्यावसायिक शेती म्हणजे नफा कमावण्याच्या प्राथमिक उद्दिष्टासह, बाजारपेठेत विक्रीसाठी पिके किंवा पशुधन उत्पादन करण्यावर लक्ष केंद्रित करणाऱ्या कृषी पद्धतींचा.
  • यामध्ये सामान्यत: मोठ्या प्रमाणात उत्पादन आणि आधुनिक तंत्रज्ञान, यंत्रसामग्री आणि खत आणि कीटकनाशके यांसारख्या निविष्ठांचा वापर समाविष्ट असतो.

योग्य उत्तर ईशान्य आहे.

Key Points 

• झूम लागवड , ज्याला स्थलांतर शेती असेही म्हणतात, भारताच्या ईशान्य भागात , विशेषतः आसाम, नागालँड, मेघालय, मिझोरम, त्रिपुरा आणि अरुणाचल प्रदेश यासारख्या राज्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात केली जाते.
• या पद्धतीमध्ये वनजमिनीचा एक तुकडा साफ करणे, काही वर्षे पिके घेणे आणि नंतर जमीन पुन्हा निर्माण करण्यासाठी नवीन क्षेत्रात स्थलांतर करणे समाविष्ट आहे.
• हे पारंपारिकपणे स्थानिक जमाती करतात, जे उदरनिर्वाह शेतीसाठी या पद्धतीवर अवलंबून असतात.
• ईशान्येकडील डोंगराळ प्रदेश आणि घनदाट जंगले या शेतीसाठी आदर्श आहेत.
• तथापि, योग्य जमीन व्यवस्थापनाशिवाय जास्त प्रमाणात केल्यामुळे मातीचा ऱ्हास आणि जंगलतोड होत असल्याने या पद्धतीवर टीका झाली आहे.

Additional Information 

• नैऋत्य
  • भारताच्या नैऋत्य भागात झूम लागवडीऐवजी ओल्या भात लागवडीची पद्धत प्रचलित आहे.
  • या प्रदेशात केरळ आणि कर्नाटक सारखी राज्ये समाविष्ट आहेत, जिथे शेती सिंचन आणि भात, नारळ आणि रबर यांसारख्या पिकांच्या लागवडीवर आधारित आहे.
• आग्नेय
  • आग्नेय प्रदेशात, शेती सिंचनावर अधिक अवलंबून आहे आणि ईशान्येइतकी स्थलांतरित शेतीवर अवलंबून नाही.
  • या प्रदेशात आंध्र प्रदेश आणि तामिळनाडूचा काही भाग समाविष्ट आहे, जिथे कापूस, भुईमूग आणि तंबाखूसारखी पिके घेतली जातात.
• वायव्य
  • वायव्य प्रदेशात राजस्थान आणि पंजाब सारखी राज्ये समाविष्ट आहेत, जिथे झूम लागवडीच्या विपरीत , वाळवंटातील शेती आणि कालवे सिंचन व्यवस्था महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
  • राजस्थानमधील इंदिरा गांधी कालव्यासारखे मोठ्या प्रमाणात सिंचन प्रकल्प असलेले हे क्षेत्र गहू, कापूस आणि मोहरीच्या लागवडीसाठी ओळखले जाते.

पर्याय B योग्य आहे.

In News

• ISRO च्या उपग्रह-आधारित CROP देखरेखीनुसार, 2025 मध्ये भारताचे गहू उत्पादन 122 दशलक्ष टनांपेक्षा अधिक होईल असा अंदाज आहे, ज्यामुळे कृषी धोरणात सुदूर संवेदनाचे महत्त्व वाढले आहे.

Key Points

• CROP हे कृषी मंत्रालयाने नव्हे, तर ISRO अंतर्गत राष्ट्रीय सुदूर संवेदन केंद्राने (NRSC) विकसित केले आहे. म्हणून, विधान 1 अयोग्य आहे.
• CROP जवळपास रिअल-टाइममध्ये पीक पेरणी, वाढ आणि कापणीचा मागोवा घेण्यासाठी SAR (सिंथेटिक एपर्चर रडार) आणि ऑप्टिकल इमेजिंगसह अनेक उपग्रहांमधून मिळालेल्या डेटाचा वापर करते. म्हणून, विधान 2 योग्य आहे.
• CROP अभ्यासात, समाविष्ट असलेल्या आठ प्रमुख गहू उत्पादक राज्यांमध्ये उत्तरप्रदेश, महाराष्ट्र आणि गुजरात यांचा समावेश आहे. म्हणून, विधान 3 योग्य आहे.

Additional Information 

• वापरल्या जाणाऱ्या तांत्रिक साधनांमध्ये EOS-04 (SAR), EOS-06 (Oceansat-3) आणि Resourcesat-2A यांचा समावेश आहे.
• CROP मुळे पीक आरोग्याचे वास्तविक वेळेत मूल्यांकन करता येते आणि अन्न सुरक्षा निर्णयांना पाठिंबा मिळतो.
• समन्वय: कृषी मंत्रालय सहकार्य करत असताना, ISRO-NRSC हे तांत्रिक अंमलबजावणीचे नेतृत्व करते.

पर्याय 2 योग्य आहे.

In News

• महाराष्ट्र सरकारने साखर कारखान्यांनी शेतकऱ्यांना दोन हप्त्यांमध्ये FRP देण्यासंबंधित 2022 चा निर्णय मागे घेतला आहे. यामुळे उसाच्या रास्त व किफायतशीर भाव यंत्रणेकडे पुन्हा लक्ष केंद्रित झाले आहे.

Key Points

• वर्णन केलेले पीक उष्ण तापमान आणि दमट हवामान पसंत करते, जे उष्णकटिबंधीय प्रदेशांसाठी वैशिष्ट्यपूर्ण आहे.
• ऊस लागवडीचे वैशिष्ट्य म्हणजे 75-100 सेमी पावसाची आवश्यकता आणि खोल चिकणमाती मृदेची आवश्यकता होय.
• ब्राझीलनंतर भारत हा जागतिक स्तरावर ऊस उत्पादनात दुसऱ्या क्रमांकाचा देश आहे. म्हणून, पर्याय 2 योग्य आहे.

Additional Information

• कापसाला उष्ण हवामान आणि वर उल्लेखित केलेल्यापेक्षा कमी पावसाची आवश्यकता असते.
• चहाचे पीक थोड्या थंड हवामानात आणि अतिपर्जन्यमान असलेल्या डोंगराळ प्रदेशात उत्तम वाढते.
• कॉफीला आणखी थंड तापमान आवडते आणि ते छायादार, डोंगराळ प्रदेशात घेतले जाते.

उत्तर योग्य फलोत्पादन आणि मध आहे.

• 'सुवर्ण क्रांती' ही संकल्पना फलोत्पादन आणि मध  याच्याशी संबंधित आहे. 
• ही क्रांती 1991 साली सुरु झाली आणि 2003 पर्यंत चालली.
• निरपाख तुताज हे सुवर्ण क्रांतीचे जनक आहेत. 
• सुवर्ण फायबर क्रांती ही संकल्पना ज्यूट उत्पादनाशी निगडीत आहे. 

योग्य उत्तर राखाडी आहे.

• राखाडी रंग खतांच्या क्रांतीशी संबंधित आहे.

Key Points

भारतातील कृषी क्रांती आणि त्यांचे संबंधित रंग:

पर्याय 4 म्हणजेच आसाम हे योग्य उत्तर आहे.

• मुगा रेशीम हे रेशीम कीटक अँथेरिया असामेन्सिसचे उत्पादन आहे आणि ते बहुतेक आसाममध्ये घेतले जाते. या पतंगांच्या अळ्या सोम आणि सुलूच्या पानांवर जगतात. केवळ भारतातच नव्हे तर संपूर्ण जगात या सोनेरी रंगाच्या रेशीम उत्पादनात आसाम हा सर्वात मोठा उत्पादक आहे.
• आसाम हे रेशमाच्या मुगा प्रकारासाठी प्रसिद्ध आहे. हे आसामसाठी भौगोलिक संकेत म्हणून नोंदणीकृत आहे.
• आसाम बद्दल जाणून घ्या:
  • राजधानी : दिसपूर
  • भाषा : आसामी, बोडो, बंगाली
  • प्रमुख नद्या : सुबनसिरी, दिहांग, ब्रह्मपुत्रा.
  • भौगोलिक संकेत : मुगा सिल्क, तेजपूर लिची, बोका चौल (ओरिझा सॅटिवा), गामोसा, चोकुवा.
  • जागतिक वारसा स्थळे : ब्रह्मपुत्रेच्या तीरावरील काझीरंगा राष्ट्रीय उद्यान, भूतानच्या सीमेजवळ मानस वन्यजीव अभयारण्य.

योग्य उत्तर 1968 आहे.

Key Points

भारतातील हरित क्रांती:

• हरित क्रांती हा शब्द सर्वप्रथम विल्यम गॉड यांनी वापरला आणि नॉर्मन बोरलॉग हे हरित क्रांतीचे जनक आहेत.
• स्वातंत्र्यानंतर भारतीय धोरणकर्त्यांनी अन्नधान्यामध्ये स्वयंपूर्णता मिळवण्यासाठी सर्व उपायांचा अवलंब केला.
• सन 1965 मध्ये, भारत सरकारने अनुवंशशास्त्रज्ञांच्या मदतीने हरित क्रांती सुरू केली, ज्यांना आता हरित क्रांतीचे जनक (भारत) एम.एस. स्वामीनाथन म्हणून ओळखले जाते.
• हरित क्रांतीच्या चळवळीला मोठे यश मिळाले आणि देशाची स्थिती अन्न-अभावी अर्थव्यवस्थेतून बदलून जगातील अग्रगण्य कृषी राष्ट्रांपैकी एक बनली.
• हे 1967 मध्ये सुरू झाले आणि 1978 पर्यंत चालले.
• भारताने कृषी क्षेत्रात एक नवीन धोरण स्वीकारले, ज्याचा परिणाम 'हरितक्रांती'मध्ये झाला, विशेषत: गहू आणि तांदूळ उत्पादनात.
• भारताच्या तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी जुलै 1968 मध्ये 'गहू क्रांती' नावाचा विशेष शिक्का प्रसिद्ध करून कृषी क्षेत्रातील हरित क्रांतीच्या प्रभावी प्रगतीची अधिकृतपणे नोंद केली.
• गव्हाच्या यशाची नंतर तांदळात प्रतिकृती करण्यात आली.

अशा प्रकारे, हरित क्रांतीच्या यशाचे प्रतीक म्हणून, तत्कालीन पंतप्रधान श्रीमती इंदिरा गांधी यांनी जुलै 1968 मध्ये 'गहू क्रांती' नावाचा शिक्का प्रसिद्ध केला.

योग्य उत्तर सधन निर्वाह शेती आहे.

 Key Points

• सधन निर्वाह शेतीत, शेतकरी एका लहान भूखंडावर साधी साधने वापरुन आणि अधिक कष्ट घेऊन शेती करतो.
• दक्षिणेकडील मान्सून प्रदेशात, आग्नेयेकडील आणि पूर्वे आशिया खंडातील दाट लोकसंख्येच्या भागात सधन निर्वाह शेती प्रचलित आहे.
   

व्यावसायिक शेती

• व्यावसायिक शेतीत पिके घेतली जातात आणि बाजारात जनावरांची विक्री केली जाते.
• लागवडीचे क्षेत्र आणि वापरलेल्या भांडवलाचे प्रमाण मोठे आहे. यात बहुतांश कामे मशीनद्वारे केली जातात.
• व्यावसायिक शेतीत व्यावसायिक धान्य शेती, मिश्र शेती आणि वृक्षारोपण शेती यांचा समावेश आहे.

आदिम निर्वाह शेती

• आदिम शेतीमध्ये शेतीचे स्थानांतरण आणि भटक्या विमुक्त पशुपालनाचा समावेश आहे.

व्यापक निर्वाह शेती

• कमी लोकसंख्येच्या प्रदेशात व्यापक निर्वाह शेती केली जाते.
• उत्पादकांच्या कुटुंबाच्या प्राथमिक वापरासाठी पिके आणि जनावरांचे किमान उत्पादन मिळविण्यासाठी जमीनत मोठ्या प्रमाणात पिकाची लागवड केली जाते.

योग्य उत्तर मेघालय आहे.

मुख्य मुद्दे

• बांबू ठिबक सिंचन प्रणाली ही भारतीय राज्य मेघालयमध्ये पाहिली जाणारी एक जुनी पद्धत आहे
  • बांबू ठिबक सिंचन प्रणाली ही मेघालयातील 200 वर्षे जुनी प्रणाली आहे.
  • बांबूच्या पाईप्सचा वापर करून प्रवाह आणि स्प्रिंग वॉटर टॅप करण्याची ही एक प्रणाली आहे.
  • बांबूच्या ठिबक सिंचन प्रणालीमध्ये 18-20 लिटर पाणी बांबू पाईप प्रणालीमध्ये प्रवेश करते, शेकडो मीटरवर वाहून जाते आणि शेवटी रोपाच्या ठिकाणी 20-80 थेंब प्रति मिनिटापर्यंत कमी होते.
• मेघालय या शब्दाचा अर्थ " ढगांचा अडोब " असा होतो.
• भारतातील सर्वात लांब नैसर्गिक गुहा ' क्रेम लियाट प्रा ' मेघालयमध्ये आहे.
• मेघालयात गासी, घारो, जैंतिया टेकड्या आहेत.
• राजीव गांधी इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट मेघालय येथे आहे.

योग्य उत्तर ट्रक शेती आहे.

Key Points

• शेतकरी फक्त भाजीपाला क्षेत्रात माहिर आहेत, या प्रकारची शेती ट्रक शेती म्हणून ओळखली जाते.
• ज्या प्रदेशात शेतकरी केवळ भाजीपाला क्षेत्रात माहिर असतात, त्या शेतीला ट्रक शेती म्हणून ओळखले जाते आणि ट्रक फार्मिंगचे अंतर हे ट्रकने रात्रभर कापू शकतील अशा अंतराने नियंत्रित केले जाते, म्हणून ट्रक शेती हे नाव आहे.
• भाजीपाला शेतजमिनी ट्रक फार्म म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या काही प्रदेशांमध्ये आहेत: "ट्रक" ही एक संज्ञा आहे ज्यासाठी त्याचा अधिक सामान्य अर्थ "बाजारासाठी भाजीपाला पिकवल्या जातात" या शब्दाच्या ऐतिहासिकदृष्ट्या स्वतंत्र वापरावर आच्छादित आहे.
• विशेषत: ट्रक फार्मिंग म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या दूरच्या बाजारपेठांमध्ये पाठवण्यासाठी प्रामुख्याने त्यांच्या संस्कृतीला अनुकूल असलेल्या प्रदेशांमध्ये काही भाज्यांच्या पिकांचे मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन.
• ट्रक-शेतीचे प्रमुख क्षेत्र कॅलिफोर्निया, टेक्सास, फ्लोरिडा, अटलांटिक कोस्टल प्लेन आणि ग्रेट लेक्स परिसरात आहेत .
• विशिष्ट पिकांची केंद्रे हंगामानुसार बदलतात. टोमॅटो, कोशिंबिरीसाठी वापरण्यात येणारा एक पाला व त्याचे झाड, खरबूज, बीट्स, ब्रोकोली, सेलेरी, मुळा, कांदे, कोबी आणि स्ट्रॉबेरी ही सर्वात महत्वाची ट्रक पिके आहेत.

Additional Information

योग्य पर्याय 4 म्हणजे कृषी हे आहे.

• कृषी, खाणकाम, मासेमारी, वनीकरण, दुग्धव्यवसाय ही भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या प्राथमिक क्षेत्राची काही उदाहरणे आहेत.
• त्यांना असे म्हटले जाते कारण ते इतर सर्व उत्पादनांसाठी आधार प्रदान करते.
• 'खाणकाम आणि उत्खनन', उत्पादन, गॅस, वीज, बांधकाम आणि पाणीपुरवठा ही काही दुय्यम क्षेत्रे आहेत.
• भारताच्या जीडीपी मध्ये त्याचा वाटा सुमारे 29.6% आहे.
• ट्रक किंवा ट्रेन यांद्वारे वाहतूक केल्या जाणाऱ्या वस्तू , बँकिंग, विमा, वित्त हे तृतीयक क्षेत्रांतर्गत येतात.

योग्य उत्तर फलोत्पादन हे आहे.

Key Points

• भारतीय कृषी क्षेत्रातील सुवर्णक्रांती फलोत्पादनाशी संबंधित आहे.
• सुवर्ण क्रांती फलोत्पादन आणि मध यांच्याशी संबंधित आहे.
• हे 1991 मध्ये सुरू झाले आणि 2003 पर्यंत चालले.
• सुवर्ण क्रांतीचे जनक: निरपख तुताज.

Additional Information 

दुग्ध क्षेत्रातील कामगिरी वाढविण्यासाठी अभियान हे योग्य उत्तर आहे.

''

• "ऑपरेशन फ्लड" हे दुग्ध क्षेत्राची कामगिरी वाढविण्यासाठी एक अभियान आहे.
• राष्ट्रीय दुग्ध विकास मंडळाने 1970 मध्ये चौथ्या पंचवार्षिक योजनेच्या वेळी ऑपरेशन फ्लडची सुरुवात केली.
• ऑपरेशन फ्लड हा जगातील सर्वात मोठा दुग्धव्यवसाय विकास कार्यक्रम होता ज्याने देशाच्या दुध उत्पादनास मोठे बळ दिले.
• गरीब शेतकर्‍यांना रोजगार उपलब्ध करून देताना दुग्ध उद्योग आर्थिकदृष्ट्या टिकवता यावा हे याचे उद्दीष्ट आहे.
• याचा परिणाम असा झाला की, दुध आणि दुग्ध उत्पादनांचा भारत सर्वाधिक उत्पादक झाला.
• भारतातील दारिद्रय दूर करण्यासाठी श्वेत क्रांतीने मोठ्या प्रमाणात हातभार लावला.
• या अभियानाच्या यशाला गुजरातमधील "आनंद मिल्क युनियन लिमिटेड" (अमूल) ने बळ दिले.
• ऑपरेशन फ्लडला भारतातील श्वेतक्रांती म्हणतात.
• दुधाचे उत्पादन वाढविण्याच्या अभियानास श्वेत क्रांती असे म्हणतात.
• भारतीय दुग्ध संघटनेने वर्गीस कुरियन यांचा जन्मदिन राष्ट्रीय दूध दिन म्हणून साजरा करण्याचा निर्णय घेतला.
• वर्गीस कुरियन यांनी 'अनफिनिशड् ड्रीम' हे पुस्तक लिहिले आहे.

• भारतातील श्वेत क्रांतीचे जनक - वर्गीस कुरीयन 
• भारताचे मिल्कमॅन - वर्गीस कुरीयन
• राष्ट्रीय दूध दिन - 26 नोव्हेंबर
• राष्ट्रीय दुग्ध विकास संघटना - आनंद (गुजरात)
• राष्ट्रीय दुग्ध विकास संस्था - कर्नाल (हरियाणा)
• जगातील दूध व दुग्ध उत्पादनांचा सर्वात  मोठा उत्पादक देश - भारत